تبیین جامعه شناختی فروپاشی امپراتوری ساسانی

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی مسأله نقش شرایط ویژه نظام اجتماعی ساسانی و ایدئولوژی اسلامی در واقعه فروپاشی امپراتوری ساسانی است. بر اساس این مسأله، سوال تحقیق تحت این عنوان مطرح شده است که «سهم دو عامل شرایط ویژه نظام اجتماعی ساسانی و ایدئولوژی اسلامی در فرایند فروپاشی امپراتوری ساسانی به چه صورت است؟». در پاسخ به این سوال و در مقام حل مسأله، چارچوب نظری تحقیق با ساختار مفهومی زیر بیان گردیده است: نظام اجتماعی نخستین چنانچه وارد عرصه رقابت نظامی خارجی گردد و موقعیت ژئوپلتیک آن رو به وخامت گراید دچار بحران اجتماعی خواهد شد. در وضعیت بحران اجتماعی چنانچه از الگوی مدیریت بحران دولت سلطانی برای حل بحران استفاده گردد نتیجه کار ایجاد بحران مشروعیت خواهد بود. در شرایط بحران مشروعیت چنانچه عوامل شتابزای داخلی و خارجی اتفاق افتد نظام اجتماعی دچار فروپاشی اجتماعی خواهد شد. مرحله بعدی حل مسأله تحقیق، داوری تجربی فرضیات تحقیق است. رهیافت روش شناختی تحقیق از تلفیق دو رهیافت تعمیمی و تفریدی با استفاده از دو تبیین ساختاری و تکوینی بدست آمده است. بر این اساس، روش تحقیق حاضر مطالعه موردی تاریخی می باشد که در آن از روش گردآوری اطلاعات اسنادی و روش تحلیل اطلاعات روایت استفاده گردیده است. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهند که نظام اجتماعی نخستین ساسانی در قرن 3.م دارای اقتصاد کشاورزی، قشربندی فئودالی دودمانی، نظام فرهنگی دارای ایدئولوژی رسمی زرتشتی و دولت دیوان سالار متمرکز وارد رقابت نظامی با امپراتوری روم شرقی شد که نتیجه آن وقوع بحران اجتماعی در قرن 5.م بود. تأسیس دولت سلطانی ساسانی در قرن 6.م باعث ایجاد بحران مشروعیت در قرن 7.م گردید. دولت ساسانی دچار بحران مشروعیت در اثر وقوع عوامل شتابزای اتفاقی طبیعی و ساختاری ارتش در داخل و حمله مسلمانان از خارج دستخوش فروپاشی سرزمینی گردید. نتیجه گیری تحقیق حاضر این است که فروپاشی امپراتوری ساسانی محصول دو دسته از عوامل داخلی و خارجی است که به طور سیستمی به یکدیگر متصل می باشند. در این خصوص، شرایط اجتماعی ویژه جامعه ساسانی در قالب بحران مشروعیت زمینه لازم را برای فروپاشی را آماده ساخته بود که با حمله مسلمانان در قالب عامل شتابزای خارجی و شرط کافی فروپاشی تحقق یافت.